Üzeyir Hacıbəyli adına Bakı Musiqi Akademiyasının ixtisas musiqi məktəb-studiyasında musiqi-nəzəriyyə fənlərinin tədrisində innovativ yanaşma

 

“Nəzəriyyə”, “harmoniya”, “kontrapunkt” və bu kimi sözlərdən qorxma,

əgər sən onlara mehribanlıqla yanaşsan, onlar da səni eyni ilə qarşılayacaq.

Robert Şuman

 

Bu yaxınlarda qeyri-adi və orijinal musiqi yarışması – solmizasiya müsabiqəsi keçirilib. Bəs “solmizasiya” nə deməkdir və onun musiqi təhsilində rolu nədən ibarətdir? Bir qədər açıqlama verək. Solmizasiya – musiqi eşitmə qabiliyyəti, intonasiya və ritmik hissin inkişafına yönəlmiş effektiv pedaqoji metoddur. Bu məqalədə solmizasiya metodunun musiqi təhsilindəki əhəmiyyəti, Üzeyir Hacıbəyli adına Bakı Musiqi Akademiyasının nəzdində fəaliyyət göstərən İxtisas musiqi məktəb-studiyasında keçirilmiş məktəbdaxili müsabiqə təcrübəsi və bu kimi tədbirlərin gələcəkdə keçirilməsi perspektivləri elmi baxımdan təhlil edilir.

Əvvəlcə qeyd edək ki, “solmizasiya” termini (“sol” və “mi” not adlarından yaranmışdır) – diatonik qammanın səslərini xüsusi hecalarla (do, re, mi, fa, sol, lya, si) ifadə edən sistemdir və “Solfecio” fənninin ayrılmaz hissəsini təşkil edir.

Bəzi şagirdlər üçün bu fənn ilkin mərhələdə çətin təsir bağışlaya bilər. Lakin qeyd etmək lazımdır ki, “Solfecio” musiqinin həm əlifbası, həm də riyaziyyatı – məntiqi əsaslarını təşkil edən fundamental fəndir. Bu səbəbdən onun tədrisində uşaqlarda maraq oyatmaq, fənni qorxulu və çətin deyil, əksinə, maraqlı, zəngin məzmunlu və əyləncəli şəkildə – bəzən oyun və müsabiqə formatında təqdim etmək xüsusi əhəmiyyət daşıyır.

Solmizasiya metodu təmiz intonasiya, vokal ifa bacarığı, ritmik hiss, musiqi frazasını hiss etmə qabiliyyəti, üzdən oxuma və dirijorluq bacarıqlarının inkişafına xidmət edir. Solmizasiya İtaliyalı orta əsr musiqi nəzəriyyəçisi və not yazısının əsaslarını qoyan Qvido Aretinskinin elmi işi əsasında formalaşmış tarixi tədris formasıdır, həmçinin müasir musiqi və analitik eşitmə qabiliyyətinin inkişafı üçün effektiv alətdir.

Məhz bu tədris forması əsasında ilk dəfə olaraq Bakı Musiqi Akademiyasının İxtisas musiqi məktəb-studiyasında innovativ müsabiqə keçirilmişdir. 2025-ci ilin 26 aprel – 10 may tarixləri arasında məktəb-studiyanın direktoru, sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Sevda Məmmədovanın rəhbərliyi ilə “Azərbaycan və xarici musiqi nümunələrinin solmizasiya ilə ifası” adlı məktəbdaxili müsabiqə təşkil edilmişdir. Bu tədbirin əsas məqsədi şagirdlərin “Solfecio” fənninə marağını artırmaq, onların intonasiya, ritm və vokal bacarıqlarını inkişaf etdirmək, eyni zamanda Azərbaycan muğam sisteminin və modallığının daha dərindən mənimsənilməsinə şərait yaratmaq olmuşdur. Xüsusi diqqət ifanın ifadəliliyinə, not oxuma və dirijorluq bacarıqlarının başlanğıc səviyyədə inkişafına yönəldilmişdir.

Solmizasiya proqramına birsəsli və ikisəsli musiqi nümunələri daxil edilmişdir. Bu nümunələr Azərbaycan və rus müəllifləri – R.Həsənova, L.Dadaşova, B.Kalmıkov, G.Fridkin, N.Laduxin, İ.Sposobinin toplularından götürülmüş, həmçinin Əməkdar incəsənət xadimi, professor Tərlan Seyidov tərəfindən tədris üçün adaptasiya edilmiş Üzeyir Hacıbəylinin “Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları” adlı dərs vəsaiti üzrə Azərbaycan məqamlarının solmizasiya olunması vacib komponent kimi təqdim edilmişdir.

Müsabiqədə ümumilikdə 67 şagird iştirak etmiş, onlardan 24 nəfər ikinci tura vəsiqə qazanmış, 16 nəfər isə laureat adına layiq görülərək mükafatlandırılmışdır.

Münsiflər heyətinin çıxışların səviyyəsi və nümayiş etdirilən bilik və bacarıqlar əsasında verdiyi qiymətləndirməyə görə nəticələr aşağıdakı kimi olmuşdur:

I dərəcəli laureatlar: Ayşə Əliyeva, Məryəm İsmayılova, Minaxanım Mirzəbəyli, Məryam Qədimova, Rauf Bağırzadə, Maqsud Məmmədzadə, Cəlalə İsmayılzadə, Gülay Məmmədzadə, Yusuf Məmmədli, Şəhla Qazıyeva, Gülər Məhmudzadə – bu iştirakçılar yüksək hazırlıq səviyyəsi və fənnə dərindən bələdlik nümayiş etdirmişlər.

II dərəcəli laureatlar: Mehdi Kərimli, Hüseyn Quliyev, Safira Bayramova, Nuray Abdullalı, Davud Ağalar – onlar da öz bilik və bacarıqlarını göstərərək münsiflər heyətinin etimadını qazanmışlar.

Şagirdlərin uğurlarında böyük rolu olan müəllimlər də unudulmamışdır. Onların peşəkarlığı, pedaqoji fədakarlığı və şagirdlərə göstərdikləri qayğı yüksək qiymətləndirilmiş və rəhbərlik tərəfindən Rəna Məmmədova, Esmiralda Cəbrayılbəyova, Vəfa Həmidova, Şəfəq Hacıyeva, Aytən Bəxşiyeva, Tutu Hüseynova, Günay Məhyəddinli təşəkkür diplomları ilə təltifləndirilmişdir.

Nəticədə, bu məktəbdaxili müsabiqə daha geniş miqyaslı layihənin başlanğıcı olmuşdur. Belə ki, 2025-ci ilin 25 oktyabr – 7 noyabr tarixləri arasında Azərbaycan Respublikası Elm və Təhsil Nazirliyi və Azərbaycan Mədəniyyət Nazirliyinin dəstəyi ilə Bakı Musiqi Akademiyası və onun nəzdindəki Məktəb-studiyanın birgə təşəbbüsü ilə “Azərbaycan və xarici musiqi nümunələrinin solmizasiyası” mövzusunda I Respublika müsabiqəsinin keçirilməsi planlaşdırılır. Müsabiqə Bakı Musiqi Akademiyası tərəfindən təşkil olunan Azərbaycan klassik musiqisinin banisi, dahi Üzeyir Hacıbəylinin anadan olmasının 140 illiyinə həsr olunmuş festival çərçivəsinə daxildir.

Respublika müsabiqəsi musiqi məktəblərinin və incəsənət məktəblərinin şagirdlərini, həmçinin orta və ali musiqi təhsil müəssisələrinin tələbələrini əhatə edəcək.

Dörd yaş kateqoriyası üzrə (II – V, VI –VIII, IX – XI siniflər və I – IV kurslar) təşkil edilən müsabiqə iki mərhələdə keçiriləcək: ilkin mərhələ (videoyazı əsasında seçim turu) və Bakı Musiqi Akademiyasında canlı şəkildə baş tutacaq final mərhələsi.

Ümumiyyətlə, bu kimi tədbirlərin keçirilməsi akademik musiqi təhsilinin populyarlaşdırılmasına, gənc musiqiçilərdə peşəkar bacarıqların formalaşmasına və solmizasiya metodunun həm pedaqoji, həm də bədii metod kimi əhəmiyyətinin vurğulanmasına xidmət edir. Bu layihə kompleks tədris metodlarının innovativ eksperimental sınağı sahəsində yeni addım, yeni bir mərhələdir.

Üzeyir Hacıbəyli adına Bakı Musiqi Akademiyasının İxtisas musiqi məktəb-studiyası öz ənənələrinə sadiq qalaraq Azərbaycan musiqi elminin və mədəniyyətinin inkişafında mühüm rol oynayan yeni layihələri uğurla həyata keçirməkdə davam edir. Bütün iştirakçılara musiqi yolunda yeni yaradıcılıq uğurları və solmizasiya təlimində davamlı nailiyyətlər arzu edirik.

 

Aytən Baxşiyeva

Sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktoru,

Üzeyir Hacıbəyli adına Bakı Musiqi Akademiyasının

İxtisas musiqi məktəb-studiyasının

elmi-metodiki işlər üzrə direktor müavini

---

ИННОВАЦИОННЫЙ ШАГ ШКОЛЫ-СТУДИИ В РАЗРАБОТКЕ МУЗЫКАЛЬНО-ТЕОРЕТИЧЕСКИХ ДИСЦИПЛИН

 

Не бойся слов: теория, гармония, контрапункт и т. п.;

они встретят тебя приветливо, если ты поступишь так же.

Роберт Шуман

 

Недавно был проведен неординарный и оригинальный конкурс по сольмизации. Что же означает «сольмизация» и какова её роль в музыкальном образовании? Сольмизация – это эффективный педагогический метод, направленный на развитие музыкального слуха, интонирования и ритмического чувства у учащихся. В представленной статье рассматривается значение сольмизации в системе музыкального образования и освещается опыт проведения внутришкольного конкурса по сольмизации, а также обозначаются перспективы организации аналогичных мероприятий в ближайшем будущем.

Для начала разъясним, что термин «сольмизация» (произошедший от названия нот «соль» и «ми») представляет собой систему обозначения звуков диатонической гаммы с помощью специальных слогов – до, ре, ми, фа, соль, ля, си – и служит неотъемлемой частью обучения по предмету «Сольфеджио». Заметим, что некоторым детям этот предмет поначалу кажется сложным, но это ведь азбука музыки и её математика. Этот метод позволяет учащимся развивать навыки чистого интонирования, выраженного вокального исполнения, чувство ритма, музыкальной фразы, а также способность к чтению с листа и дирижированию. Сольмизация является как исторически сложившейся формой обучения, уходящей корнями в труды итальянского музыканта-теоретика, одного из значимых фигур средневековой музыкальной науки Гвидо Аретинского, создавшего новую систему нотной записи, так и современным инструментом развития музыкального и аналитического слуха.

Именно этой форме сольфеджирования посвящен инновационный конкурс, впервые проведенный в Специальной музыкальной школе-студии Бакинской музыкальной академии имени Узеира Гаджибейли.

Так, в период с 26 апреля по 10 мая 2025-го года по инициативе Школы-студии под руководством директора, доктора философии по искусствоведению, доцента Севды Мамедовой впервые был проведён внутришкольный конкурс «Сольмизация азербайджанских и зарубежных музыкальных номеров». Целью данного мероприятия было привлечение интереса учащихся к предмету «Сольфеджио», развитие их интонационных, ритмических и вокальных навыков, а также более глубокое освоение азербайджанской модальной ладовой системы (мугамов). Особое внимание было уделено выразительности исполнения и развитию начальных навыков дирижирования и чтения нот с листа. В литературу сольмизации входили как одноголосные, так и двухголосные музыкальные примеры из сборников азербайджанских и русских авторов – Р.Гасанова, Л.Дадашева, Б.Калмыков, Г.Фридкин, Н.Ладухин, И.Способин, а также обязательное исполнение азербайджанских ладов по адаптированному для учащихся профессором Тарланом Сеидовым учебному пособию научного труда Узеира Гаджибейли «Основы азербайджанской народной музыки».

По итогам проведённого конкурса из 67-ми участников во второй тур прошли 24 ученика, из которых были определены и награждены 16 учащихся, удостоенных почётного звания лауреатов.

В результате оценки жюри, на основании представленных выступлений и продемонстрированных знаний и навыков, места распределились следующим образом:

Лауреаты I степени: Айша Алиева, Марьям Исмаилова, Минаханум Мирзабейли, Марьям Кадымова, Рауф Багирзаде, Магсуд Мамедзаде, Джалаля Исмаилзаде, Гюлай Мамедзаде, Юсуф Мамедли, Шахла Газыева, Гюляр Махмудзаде продемонстрировали высокий уровень подготовки, глубокое понимание предмета, что позволило им занять лидирующие позиции.

Лауреаты II степени: Мехти Керимли, Гусейн Гулиев, Сафира Байрамова, Нурай Абдуллалы, Давуд Агалар также показали достойные результаты и проявили уверенные знания, заслужив признание компетентного жюри.

Особое внимание было уделено и педагогам, стоящим за успехами учеников. Их профессионализм, наставничество и преданность делу стали залогом высоких результатов участников.

За вклад в подготовку лауреатов дипломами благодарности были награждены опытные педагоги Школы-студии: Рена Мамедова, Эсмиральда Джабраилбекова, Вафа Гамидова, Шафаг Гаджиева, Айтен Бахшиева, Туту Гусейнова, Гюнай Махяддинли, труд которых заслуживает глубокого уважения и признания, так как именно благодаря их поддержке и наставничеству учащиеся смогли раскрыть свой потенциал и добиться успехов.

Надо отметить, что данный внутришкольный конкурс стал отправной точкой для более масштабного проекта. Так, в период с 25 октября по 7 ноября 2025 года при поддержке Министерства науки и образования и Министерства культуры Бакинской музыкальной академией и Школой-студией БМА планируется проведение Первого Республиканского конкурса «Сольмизация азербайджанских и зарубежных музыкальных примеров». Конкурс входит в программу мероприятий, приуроченных к 140-летнему юбилею великого азербайджанского композитора, основоположника азербайджанской классической музыки Узеира Гаджибейли.

Республиканский конкурс охватывает учащихся музыкальных школ и школ искусств, а также студентов средних и высших музыкальных учебных заведений. Конкурс будет проходить в четырёх возрастных категориях: II–V классы, VI–VIII классы, IX–XI классы, I–IV курсы.

Формат мероприятия включает два этапа проведения: отборочный тур (на основе видеозаписей) и финальный тур, который состоится в Бакинской музыкальной академии.

Таким образом, проведение подобных мероприятий способствует популяризации академического музыкального образования, стимулирует развитие профессиональных навыков у юных музыкантов и подчёркивает важность сольмизации как педагогического и художественного метода. Это новая ступень в экспериментальном апробировании инновационных методов комплексного обучения.

Специальная музыкальная школа-студия Бакинской музыкальной академии имени Узеира Гаджибейли, оставаясь верной своим традициям, продолжает реализовывать новые проекты, играющие важную роль в развитии азербайджанской музыкальной культуры и науки. Искренне желаем всем участникам дальнейших творческих достижений и успехов в их музыкальном и творческом пути, связанном с освоением сольмизации.

Айтен Бахшиева

Доктор философии по искусствоведению,

замдиректора по научно-методической работе

Школы-студии Бакинской музыкальной академии